Deprem anında ve sonrasında yapılan yardımlar, ağırlıklı olarak fizikî kurtarıma bağlıdır. Kişinin psikolojisini etkileyen bu vahim olay, birçok vakit saptanamamakta ve uzun vadede travmaları da tetiklemektedir.
Deprem sonrasında şahısların vermiş oldukları reaksiyonlar birbirlerinden büsbütün bağımsızdır. Olayın şiddeti, bireylerin farklı kişilik özellikleri, geçmiş tecrübeler ve travmalar sebebiyle bu reaksiyonlar değişkenlik gösterir. İnançlı binalarda sık sık yüksek şiddetli zelzelelere maruz kalan lakin rastgele bir hasar almayan Japonya ile zelzeleye hazırlıksız yakalanan ve binlerce kişinin vefatıyla sonuçlanan bir ülkede elbette verilen yansılar çok farklı olacaktır.
Doğal afetler sonucunda bireyde ağır bir duygusal yıkım meydana gelir. Bu yıkım da korku, endişe ve panik atağı tetikler.
Depremde yaşanan sarsıntı, göçük altında kalmak ya da yakınlarının kalması, kişinin yakınlarını kaybetmesi, kişinin vefatla burun buruna gelmesi, şahısların ömür alanlarının aniden yok olması üzere durumlar, bireylerin travmatik bir süreçten geçmelerine sebep olur. Bu olaylara karşı da en fazla görülen travmatik durum gerilim ve tasa bozukluğudur.
Yaşanan sarsıntı sonrasında şahıslarda duygusal olarak dehşet, öfke, sıkıntı, suçluluk üzere durumlara rastlanırken fizyolojik olarak uyuyamama, uykuya dalamama, kolay irkilme, öfke nöbetleri, ağlama krizleri ve uykudan ansızın uyanma durumlar oluşabilir. Bu durumlar çoklukla birkaç hafta sonra zaten kaybolsa da kimi şahıslarda aylarca hatta yıllarca sürebilir.
Kişilerin oluşan duruma alışmaları büsbütün ferdî özelliklerine ve mental durumlarına bağlıdır.
Bu duruma alışmak bazıları için birkaç haftayı bulsa da bazıları için aylar tahminen yıllar alan bir süreçtir. Bu duruma da travma sonrası gerilim bozukluğu(TSSB) ismi verilir. Yapılan araştırmalar, travma sonrası gerilim bozukluğunun bayanlarda erkeklere oranla 2-3 kat daha fazla görüldüğünü söylüyor. Geçmişte bir öbür travma yaşayan bireylerin de olağan bireylere oranla yakalanma riski daha fazladır.
Travmayı oluşturan durumların ise devamlı olarak olayın hayallerde ve zihinde canlanması, yaşama karşı büyük hüzün ve ümitsizlik, travmayı tetikleyen uyaranlardan kaçınma, huzursuzluk ve hudut hali olduğu bilinir. Teşhis için de bu durumların dört haftadan fazla müddettir devam ediyor olması gerekir.
Bunların yanında toplumsal ömrü derinden etkileyecek kriterler de aranmaktadır. Japonya’da Tohoku Üniversitesinde yapılan bir araştırmaya nazaran, zelzeleden evvel beyin görüntüleme bilgileri olan 42 kişiyi, zelzele sonrasında TSSB için yine görüntülemişlerdir. Zelzeleden evvel ve sonra olmak üzere her iki bilgiyi de karşılaştırarak beyinde oluşan hasarları gözlemlemeye çalışmışlardır.
Çıkan sonuç ise şaşırtıcıdır. Sarsıntı sonrası yüksek seviyede TSSB bulgusu olan bireylerin, zelzeleden evvelki datalarında anterior cingulate cortex bölgesinin olağandan daha küçük olduğu bilgisine ulaşmışlardır. Bu bölge, hisleri denetim altına almakla misyonlu bir bölgedir. Bu bulgular eşliğinde de kimi beyinlerin, TSSB için uygun yeri olabileceği sonucuna varılmıştır.
Beynin endişeyle alakalı anılarını koruma ettiği orbitofrontal cortex bölgesi ise, travma sonrası küçüldüğü tespit edilmiştir.
Deprem travmasından nasıl korunabiliriz?
Kişilerin yaşadıkları travmalar kişilik özelliklerine ve yaşanan olayın durumuna bağlı olarak birbirinden farklı sonuçlar doğurduğu için standart bir yoldan bahsetmek kelam konusu değildir. Bunun için öncelikle travmayı yaşayan kişi, bu husus hakkında konuşmak istemiyorsa rastgele bir halde konuşmaya zorlanmamalıdır. Kişinin yaşadığı şeyleri küçümseyecek, geçiştirecek söylemlerden kaçınılmalıdır.
- Kaçınmak ya da unutmaya çalışmak, travmanın tesirini hafifletmiyor. Olay hiç olmamış üzere davranan, unutmaya çalışan şahıslara göre olayla ilgili konuşan, hislerini paylaşan beşerler daha kolay güzelleşiyor. Toplumsal etraftan alınan takviye, şahısta güzelleşme sürecini hızlandırıcı bir tesire sahip.
- Travma sonrasında büyük bir dikkat eksikliği yaşanacağı için muhakkak bir mühlet dikkat gerektiren işlerden kaçınmak değerlidir.
- Yapılan araştırmalar, travmalardan sonra birinci birkaç gün etkilenen şahısların kabus gördüğünü, uyuyamadığını ve ruhsal olarak berbat etkilendiklerini gösterirken haftalar içinde bu belirtilerin de azaldığını gösteriyor. Lakin her 5 bireyden birinde belirtilerin geçmesinin çok daha uzun vakit aldığı da söyleniyor. Yani, “zaman her şeyin ilacıdır” kelamı herkes için geçerli değildir.
- Olayla ilgili fotoğraf, görüntü ve rastgele bir manzara kişide duygusal zedelenmeyi tekrar tetikleyebilir. Bu noktada olabildiğince hassas olmalı; manzara, haber ve görüntüleri takip etmekten kaçınılmalıdır.
- Kişinin hudut sistemi, travma sonrası ajite olduğu için bu durumu daha da artıracak çay, kahve, sigara tüketimi minimuma indirilmelidir.
- Uzmanlara nazaran rutin hayata dönülmese bile günlük aktiviteleri yavaş yavaş yapmak kişiyi düzgün hissettirecektir. Yardıma gereksinimi olan şahıslara yardım etmek, faydalı olmanın getirdiği ruhsal tesir ile şahsa rahatlama ve minnet duygusu kazandıracak; böylece olumsuz duygulardan uzaklaşmayı sağlayacaktır.
Bu tedavi usulleri, travma şimdi tazeyken kısa müddetliğine bireyde tetiklenmeyi azaltabilir. Tüm bunlara rağmen kişi uzun bir müddettir hala yoğun dehşet ve gerilim yaşamaya devam ediyorsa profesyonel takviye sağlanması düşünülmelidir.
Ruhsal güzelleşme metodu olarak Japonların kullandığı “Morita Terapisi”.
20. yüzyılın birinci yarısı Tokyo Jikei Üniversitesi Psikiyatri Kısım Lideri olan Dr. Shoma Morita tarafından geliştirilen bu tedavi sistemi, anksiyete nevrozunun tedavisi için geliştirilmiştir. Lakin vakitle bu yol, birçok ruhsal sorun yaşayan şahıslarda de kullanılmaya başlanmıştır.
Dr. Morita, duyguların değiştirilmeye çalışılmasının, onları daha da içselleştirdiğini söyler. Bunun yerine hisleri kabul etmek, olumsuz hislerden sıyrılmak için hayli değer arz etmektedir.
Morita yolu, karakteri belirleyen şeyin hisler değil davranışlar olduğunu söylüyor.
Terapide kıymetli olan birinci adım, hislerin farkına vararak onları değiştirmek yerine kabul etmektir. Hislere yol açan şartlar şayet değiştirilemezse; onları kabul etmek gerekir. Bu terapi, kişiyi kısır döngüden çıkararak sorumluluk almaya davet ediyor. Olumsuz hislere odaklanmak yerine sorumlulukların yerine getirilmesini gerektiriyor. Morita prosedüründe öncelikli olan davranışlardır, hisler ise davranışa nazaran değişmektedir.
Deprem, kişilerin can ve mal güvenliğini tehdit eden değerli bir gerilim ögesi olduğundan önemli boyutlarda ruhsal problemler yaratmaktadır. Acı sarsıntı felaketinin yaşandığı ülkemizde, insanların zelzelenin bedensel ve ruhsal tesirleri konusunda bilinçlenmesi ve gereken durumlarda uzman takviye imkanından yararlanmaları; insan psikolojisi açısından en az yapıların imarı kadar değerlidir.
-
Kaynaklar: National Library of Medicine, Morita Therapy, European Archives of Medical Research
Kaynak: Webtekno