Yazının, medeniyetimizin temel taşı olduğunu kim inkar edebilir? Kelamlı devirde yok olup giden bilgiler, yazı sayesinde kayıtlara geçmiş ve gelecek nesillere hem bilgi hem de deneyim aktarmıştır. Yüzyıllar içinde gelişen bu süreç sonunda günümüz medeniyeti inşa edilmiştir. Yazıyı kim buldu sorusu ise kolay görünen lakin derine inildikçe farklı toplumların imzası ile karşılaşılan bir karşılığa sahiptir.
Bu konudaöğrendiğimiz birinci bilgi Sümerlerdir. Lakin yazının tarihî gelişimine baktığımız vakit farklı kıtalarda, farklı toplumların da birbirinden habersiz olarak yazıyı bulduğunu görüyoruz. Üstelik her biri hem büyüleyici benzerliklere hem de birbirinden bambaşka özelliklere sahip. Yazıyı kim buldu sorusunun cevabı için tarihe yakından bakalım ve günümüz medeniyetinin temellerinin binlerce yıl evvel atılışına şahit olalım.
Birbirinden habersiz toplumlar aslında pek çok kere yazıyı bulmuştur:
Yazıyı kim buldu sorusuna dair birinci cevabı milattan evvel 3400 yılında Mezopotamya’da buluyoruz. Lakin bu karşılık, sorunun tam olarak karşılığını vermiyor. Zira yazının tarihi sürecine baktığımızda farklı kıtalarda, farklı vakitlerde yaşayan farklı toplumların yazıyı bulduğunu ve farklı biçimlerde kullandığını görüyoruz.
Bildiğimiz manadaki çivi yazısına dair birinci bulgular, bugün Irak hudutları içinde yer alan Mezopotamya bölgesinde karşımıza çıkıyor. Bulguların geçmişi milattan evvel 3400 – 3300 yıllarında yaşamış Sümerler toplumunu işaret ediyor. Başka bir bulgu ise milattan evvel 3200 yıllarında, Mısır bölgesinde yazının kullanıldığını gösteriyor.
Birebir biçimde milattan evvel 1300 yılında Çin’de, Shang hanedanlığının son yıllarında oturmuş bir yazı sistemi olduğu biliniyor. Yazıya dair başka bir bulgu da milattan evvel 900 – 600 yılları ortasını işaret eden, bugün farklı Latin Amerika ülkelerinin bulunduğu Mezoamerika bölgesindedir. İndus Irmağı Vadisi yani Hindistan ve Rapa Nui yani Paskalya Adası’nda da yazının bulunduğu düşünülüyor fakat öteki toplumlarda olduğu kadar oturmuş bir sisteme sahip olup olmadığı tam olarak net değil.
Tarihte birinci yazı örneklerinin peşinde…
Yazının tarihî süreçte 4 farklı bölgede, farklı toplumlar tarafından icat edildiğinden bahsettik. Fakat hepsinin atası olarak isimlendirebileceğimiz birinci yazı, günümüzden yaklaşık 5500 yıl evvel Mezopotamya bölgesinde, Sümerler tarafından kullanılıyordu. Birinci kere Güney Mezopotamya’da, bugün Sümer lisanı olarak isimlendirdiğimiz, fotoğraftan farklı manalar sembolize eden karakterler kullanılmıştır.
Milattan sonra 2900 yılından sonra bildiğimiz manadaki çivi yazısı kullanılmaya başlamıştır. Çivi yazısı, ıslak bir kil tablet üzerine sivri bir kamış kullanılarak yazılıyordu. 600 yıllık bir süreçte çivi yazısı,oturmuş bir sisteme sahip oldu. Bir periyot Sümerler ile birlikte yaşamış bir halk olan Akadlar da emsal bir çivi yazısı kullandılar. Çivi yazısına dair günümüze kalan son evrak, milattan sonra 75 yılını işaret ediyor. Bu durum, çivi yazısının binlerce yıl boyunca Mezopotamya halkları tarafından kullanıldığını gösteriyor.
Merasimler için hiyeroglif, idari işler için mürekkep yazısı:
Yazıyı erken periyotta bulan başka bir toplum da Mısırlılardır. Mısır’da yazıya dair bulunan en eski bulgular milattan evvel 3250 yılını işaret ediyor. Mısırlıların milattan evvel 3200 yılından itibaren eşya etiketlemek, mezar lahitleri yazmak üzere muhakkak maksatlarla yazıyı kullandığı biliniyor. Üstelik burada yazılar sadece taşlar üzerinde kazınmıyordu.
Kamıştan yapılan fırçalar yardımı ile mürekkep kullanarak yazı yazmak birinci sefer Mısır’da olmuştur. Bu mürekkep yazısı hieratic, anıtlarda gördüğümüz oyma ve boyama yazılar ise hiyeroglif olarak isimlendirilir. Hieratic mürekkep yazıları kraliyet ve tapınak idarecileri tarafından günlük diyebileceğimiz metinleri yazmak için kullanılırken; Hiyeroglif oyma ve boyama yazıları ise törensel maksatlarla kullanılmıştır.
Kelamda ejderha kemiklerine yazılan kehanetler:
Çin bölgesinde yazıya dair en eski bulgular, Shang hanedanlığının da başşehri olan Anyang bölgesinde bulunmuştur. Burada bulunan yazı örnekleri taş, kumaş ya da tahta üzerinde değil; hayvan kemikleri üzerindeydi. Tarihi milattan evvel 1300 yılına kadar giden bu kemikler törensel hedeflerle kullanılıyordu. O denli ki bu kemikleri bulan çiftçiler, bunların ejderha kemiği olduğunu argüman ederek yüksek fiyatlardan satmışlardır.
Törensel maksatlarla kullanılan kemikler daha çok öküz ve kaplumbağa üzere hayvanların kürek kemikleridir. Yazma alanı daha geniş olduğu için bu cins kemiklerin kullanıldığı düşünülüyor. 4500’den fazla sembolün kazındığı bu kemikler üzerine savaş, doğum, hastalık üzere bahisler hakkında sorular yazılıyor ve bu sayede geçmiş cetlerin ruhu ile bağlantıya geçerek sorulara cevap alınacağı düşünülüyordu. Kemikler üzerine yazılan sembollerin pek birden fazla ne yazık ki günümüzde okunacak durumda değildir.
Mayaların kraliyet ailesine özel kitapları vardı:
Farkındaysanız birinci sefer kitap sözünü kullanıyoruz zira Mezoamerika bölgesinde bulunan ve milattan evvel 900 yılını işaret eden yazı bulguları bildiğimiz manadaki kitaplara benziyorlardı. Bu kitapların kraliyet ailesine özel olarak kaleme alındığı düşünülüyor. Günümüze kadar gelen 4’ü Mayalara ilişkin, 20’den az kitap dışında yazının; gökbilimciler, kütüphaneciler, evlilik düzenleyiciler, haraç kaydediciler, tarihçiler, soybilimciler ve merasim yapıcılar tarafından kullanıldığı düşünülüyor.
Mezoamerika bölgesinde kullanılan yazı sistemini açık ve kapalı olarak ikiye ayırabiliriz. Açık sistemde yazıların yanında kimi taraf gösterici fotoğraflar ve semboller kullanılarak herkesin okuması hedeflenmiştir ve Aztekler tarafından kullanılmıştır. Kapalı sistem ise herkes tarafından okunmayacak, günümüz yazı sistemine benzeyen lakin özel bir kısma hitap eden bir yazı sistemidir ve Mayalar tarafından kullanılmıştır. İspanyol sömürgeciler tarafından yok edildiği için günümüze kadar gelebilen Mezoamerika yazı bulguları çok azdır.
Yazının öteki toplumlarda tarihî süreci de hayli farklı:
Mezopotamya, Mısır, Çin ve Mezoamerika bölgelerinde yazıya dair en eski bulguların olduğundan bahsettik. Fakat yazının tarihî süreci bu bölgelerle sonlu değil. Bugünkü Hindistan ve Paskalya Adası’nda da erken devir yazı kullanıldığı biliniyor. İki bölgede de pek çok bulguya rastlanmış lakin şu an için net bir tarih belirlenememiştir.
Hindistan bölgesinde 5 binden fazla yazıt bulunmuş ve üzerlerinde 400 eşsiz sembol bulunmuştur. Söz ya da harf tabanlı olmadığı düşünülen bu sistem, Sümer ve Mısır yazıları ile benzerlik göstermektedir. Paskalya Adası’nda bulunan 30’a yakın ahşap tablet üzerinde 120 temel sembol olduğu görülmüştür. Bu sembollerin insan, hayvan ve bitki sembolleri olduğu ve binlerce karakter uzunluğunda metinler yazmaya uygun bir sistem olduğu görülmüştür.
Yazıyı kim buldu sorusunun, insanı tarihin sayfalarında kaybeden cevabını sizinle paylaştık. Tüm icat ve keşifler üzere yazı da tek bir toplum tarafından bulunmamış, farklı toplumlardan aldığı imzaları taşıyarak bugüne kadar gelmiş ve günümüz medeniyetinin temelindeki en güçlü taşlardan bir tanesi olmuştur.
Kaynak: Webtekno