‘Uğur hepimizi ikna etti’ Dünyayı Covid-19’dan kurtaracak aşının kısa öyküsü

“Uğur hepimizi bunun görevimiz olduğuna ve bu misyonun peşinde koşmamız gerektiğine ikna etti.”

Bu kelamlar BioNTech’in kurucularından biri ve Tıp Şefi olan Dr. Hasret Türeci’ye ilişkin. Türeci’nin kastettiği kişi de eşi ve BioNTech CEO’su Prof. Dr. Uğur Şahin’den oburu değil elbette…

Bugün milyonlarca kişinin Covid-19’a karşı en büyük umudu olan aşılardan birinin doğuş öyküsü bu türlü başlıyor. Bir kişinin inanması ve etrafındakileri ikna etmesiyle…

Our World in Veri’nin bilgilerine nazaran, dünyada uygulanan Covid-19 aşılarının toplam sayısı 919 milyonu geçti. Bunların kıymetli bir kısmını da BioNTech’in Pfizer iştirakinde ürettiği aşılar oluşturuyor. Pfizer CEO’su Albert Bourla, Mart ayında pandeminin birinci yıldönümünde yaptığı açıklamada, bu yıl en az 2,3 milyar doz aşı üreteceklerini, yıl sonunda da kapasiteyi 3 milyar doza çıkaracaklarını söylemişti.

Bu sayılar Türkiye’de ve dünyada milyonlarca hatta milyarlarca insanın Covid-19’a karşı BioNTech aşısıyla korunacağı manasına geliyor. Pekala ya Uğur Şahin, BioNTech grubunu ikna edemeseydi?

YIL 1965, YER İSKENDERUN

Dilerseniz en baştan başlayalım…

Şahin-Türeci çiftinin kıssasına aslında hepimiz az çok hakimiz.

1965’te İskenderun’da doğan Uğur Şahin’in, babası Köln’de bir araba fabrikasında çalışıyordu. Uğur 4 yaşındayken annesiyle birlikte Almanya’ya babasının yanına göç etti. Çocukluğundan beri hayali muhakkaktı: Doktor olmak. Hasret Türeci ise 1967’de, Almanya’nın Lastrup kentinde doğdu. Babası da bir Katolik hastanesinde cerrah olan Türeci’nin çocukluğu bu nedenle hastanelerde geçmişti.

Uğur ve Hasret, 90’lı yıllarda gencecik birer doktor adayıyken Saarland Üniversite’sinde tanıştılar ve 2002 yılında evlendiler. Tıp araştırmalarına dair tutkuları ortak olan bu iki genç, düğün günlerinin bile bir kısmını laboratuvarda çalışarak geçirecek kadar işlerine bağlıydı.

EVVEL ‘GANİMET’ VARDI

Uğur’un uzmanlığı hematoloji ve onkoloji, Özlem’inki ise immünolojiydi. İkisi de immünoterapi mevzularıyla ilgileniyordu. Bilhassa bağışıklık sistemine kanser hücrelerini ortadan kaldırmayı öğretecek şahsileştirilmiş aşılarla ilgili çalışmalar yürütüyorlar ve sık sık çalışmalarında işbirliği yapıyorlardı.

Türeci ve Şahin, araştırmacı oldukları kadar teşebbüsçü insanlardı. 2001 yılında Ganymed isimli bir ilaç şirketi kurdular. Hedefleri kansere karşı monokolonal antikor ilaçları geliştirmekti. Kısa mühlet içinde muvaffakiyet kazanan şirketi 2016 yılında, 1,4 milyar euro karşılığında bir Japon şirkete sattılar. Ganymed, Almanya’da o tarihe kadarki en büyük tıp şirketi satışı olarak kayda geçti.

BIONTECH 2008’DE KURULDU

Çift, 2008’de de BioNTech’i kurdu. Thomas ve Andreas Strungmann’ın mali dayanağıyla Mainz Üniversitesi yerleşkesinde kurulan minik bir start-up olan BioNTech’in birinci yıllarında bir internet sitesi bile yoktu fakat çok parlak bir geleceği vardı.

BioNTech çatısı altında 10 yılı aşkın müddet boyunca yüklü olarak kanser aşısı araştırmaları yapıldı. Şirket bünyesine 2013’te katılan ve mRNA teknolojisinin mucitlerinden olan Katalin Kariko’nun da takviyesiyle üretilen aşılar için kıymetli adımlar atıldı. Hatta geliştirilen aşının 400 bireye uygulandığı bir klinik deney epey ümit verici sonuçlar elde edildi. Öteki yandan Ekim 2019’da ABD’de Nasdaq endeksinde halka açılan şirket, son 10 yılın en yüksek bedele sahip üçüncü biyoteknoloji şirketi oldu.

Velhasıl mRNA teknolojisi alanında dünyanın sayılı şirketlerinden biri haline gelen BioNTech’te işler yeterli gidiyordu.

BİR MAKALE VE BİR KAHVALTI SOFRASI

Lakin Ocak 2020’de her şeyi değiştiren bir gelişme oldu. BioNTech’in Almanya’nın Marburg kentindeki tesislerinin kapılarını Mart ayında TIME mecmuasına açan Şahin, BioNTech’in yazgısının değiştiği anı da dergiye anlattı.

Ocak ayının sonlarına gerçek, Şahin’in bilim mecmuası Lancet’te karşısına çıkan bir bilimsel makalede Çin’in Vuhan eyaletinde ortaya çıkan birinci Covid-19 olaylarından bahsediliyordu. Aslında o devirde Covid-19’la ilgili haberler yayılmaya başlamıştı lakin bilhassa Batı’da virüsün tesirlerinin fazla geniş olabileceği ya da işlerin bugünkü boyuta gelebileceği pek kimsenin aklından geçmiyordu. Uğur Şahin hariç.

Mevzuyu kahvaltıda eşi Türeci’ye açan Şahin, BioNTech idare şurasının öbür üyelerine de bir e-posta göndererek virüsün MERS ya da SARS üzere gelip süreksiz olacağını düşünmenin yanlış olduğunu yazdı. Şahin e-postasında “Bu sefer iş farklı” diyordu.

“Benim için bunun lokal bir salgın olmaktan çıktığı çok netti. Ve çok büyük ihtimalle virüs çoktan dünya geneline yayılmıştı” diyen Şahin, kaybedecek vakti olmadığının da farkındaydı.

HERKESİ İKNA ETMEYİ BAŞARDI

Üstte da dediğimiz üzere BioNTech o güne kadar kanser aşıları üzerine çalışmıştı. Grip üzere bulaşıcı hastalıklara karşı mRNA aşıları geliştirilebilmesi mümkünlüğünü da düşünmeye ise yeni yeni başlıyorlardı.

Lakin Şahin bunu yapabileceklerine inanmış, etrafındakileri de inandırmayı başarmıştı. Eşi Hasret Türeci’nin deyişiyle, “Uğur hepimizi ikna etti. İdare konseyimiz, çalışanlarımız ve bilim takımlarımız dahil hepimizi bunun görevimiz olduğuna ve bu misyonun peşinden gitmemiz gerektiğine ikna etti.”

Gerçekleştirilen acil durum toplantısında Şahin, 40 kişilik bir takımın “ışık süratiyle hareket ederek” şirketin yeni maksadı olan Covid-19 aşısı geliştirilmesine odaklanmasını istedi. Işıkhızı Projesi ismi verilen çalışma kapsamında 40 kişilik grup kısa müddet içinde 200 şahsa çıktı. Gece gündüz demeden, tatil günlerinde bile çalışan takım birkaç hafta içinde 20 aşı formülü geliştirmeyi başardı. Bunlardan dört tanesi virüsü etkisiz hale getirme konusunda gelecek vadediyordu.

BioNTech’in RNA biyokimyası ve üretiminden sorumlu lider yardımcısı Andreas Kuhn, takımın motivasyonunu TIME’a “Bunun bir öncelik olması gerektiği istikametinde net bir ileti vardı: ‘Şu an neyle meşgul olursanız olun unutun, zira şu an en kıymetli şey bu'” kelamlarıyla anlattı.

MART AYINDA PFIZER’LE MUAHEDE İMZALANDI

Yeni virüs hakkında çok fazla şey bilinmediği için BioNTech grubu akraba koronavirüsler olan SARS ve MERS’i incelemekle işe başlamıştı. Kısa müddet içinde SARS-CoV-2 için bir mRNA aşısı inşa edecek 50000 basamaklı süreci oluşturmayı başardılar.

Pfizer ise devreye Mart ayında girdi. Şahin, 2018 yılında bir grip aşısı için birlikte çalışmış oldukları Pfizer’in aşı araştırma ve geliştirmeden sorumlu yöneticisi Kathrin Jansen’i aradı ve bulgularını onunla paylaştı. Şahin’in yeniden bu türlü bir işbirliği yapmak isteyip istemeyeceklerini sorması üzerine Jansen’den yanıt geldi: “Ben de tam sizi arayıp tıpkı şeyi teklif edecektim.” İki şirket ortasında mutabakat Mart ayında imzalandı.

BIONTECH AŞISI NASIL ÜRETİLİYOR?

TIME’ın aktardığına nazaran aşının üretim süreci 50 litrelik bir paslanmaz çelik tankta başlıyor. Bir biyoreaktörden çok fıçıyı andıran bu tankın içinde “virüsün Aşil tendonu” olarak tanım edilen spike proteini için CCUCGGCGGGCA… diye giden mRNA kodunun parçacıkları bulunuyor. Bütün süreç tankın ağzı sıkıca kapatılmış ve mühürlenmiş halde gerçekleşiyor. Eserler kademeler ortasında şeffaf plastik tüplerin içinde el değmeden bir yerden başkasına aktarılıyor.

Buna karşın teknisyenler rastgele bir dış bakteri ya da patojen ihtimaline karşı üretim odalarının havasını sistemli olarak test ediyor. kendi parmaklarını da sık sık agar dolu petri kaplarına batırıyorlar. Bu sayede tesise girmiş olabilecek rastgele bir dış mikrop derhal tespit edilebiliyor.

BEŞ BIONTECH ÇALIŞANI VE BÜYÜKANNE MARGARET

mRNA pek istikrarlı bir husus olmadığından, insan bedeni içinde saf halde uzun müddet hayatta kalması mümkün değil. Bu nedenle mRNA tanecikleri basınçlı etanol kullanılarak yağlı baloncukların içine dolduruluyor. Bu süreç de her biri farklı ayrı odalarda kilit altında tutulan 6 adet 50 litrelik tankın içinde gerçekleşiyor. Odalara girmesine müsaade verilen az sayıda kişinin özel statik elektriğe yol açmayan ayakkabılar giymesi gerekiyor. Aksi takdirde en ufak bir sürtünme bir patlamaya yol açabiliyor.

Bu tankların her birinin bir ismi var. Beş adedine sürecin geliştirilmesinde kritik rol oynayan BioNTech çalışanlarının isimleri verilmiş, bir tanesi ise birinci BioNTech aşısını olan İngiltere’deki büyükanneye ithafen Margaret olarak isimlendiriliyor.

Etanolle mRNA’ların dışı yağlı unsurla kaplandıktan sonra, karışım süzülüyor. Bu süzme süreci birkaç sefer üst üste gerçekleştirildikten sonra geriye süt üzere bir çözelti kalıyor. Bu çözelti 10 litrelik plastik poşetlere dolduruluyor. Akabinde doldur-bitir olarak da bilinen şişeleme kademesine geçiliyor. Poşetlerdeki sıvı tekrar tanklara aktarılıyor. Burada saflaştırıldıktan sonra her biri 6 doz olacak halde flakonlara dolduruluyor ve dünyanın dört bir yanındaki hastanelere gönderilmek üzere yola çıkıyor.

HAFTADA 8 MİLYON DOZ

BioNTech’in geçtiğimiz yıl sonbaharda Novartis’ten satın aldığı Marburg tesisinde şu an her 3 ila 7 günde 8 milyon doz aşı üretiliyor. (TIME’ın aktardığına nazaran, yeni önlüklerin siparişi için şimdi vakit bulunamadığından, Novartis’ten BioNTech’e transfer olan çalışanlar hala eski şirketlerinin logosunu taşıyan önlükler giyiyor.)

Yıl sonunda yalnızca bu tesisten çıkacak aşı ölçüsünün 1 milyar doz olması hedefleniyor. Pfizer ile BioNTech’in toplam yıl sonu maksadı ise üstte da dediğimiz üzere 2,5 milyar dozu buluyor.

Lakin iş ne yazık ki şimdi bitmiş değil. Uğur Şahin ve grubu bir yandan üretimi sürdürürken bir yandan da dünya genelinde yayılmakta olan mutasyon geçirmiş varyant virüsleri takip ediyor. Virüsün bu versiyonları üzerinde de tesirli olacak bir aşıyı geliştiren BioNTech takımı, yakın vakitte testlere de başlamayı planlıyor.

BİR YANDAN VARYANTLAR BİR YANDAN ÖBÜR HASTALIKLAR

Şahin ve Türeci’ye nazaran, mRNA aşılarının Covid-19 karşısındaki başarısı, mRNA teknolojisinin öbür hastalıkların tedavisinde de baskın bir pozisyona gelmesinde tesirli olacak. Bu nedenle BioNTech pandemi nedeniyle yarım kalan grip ve kanser aşısı çalışmalarına yakın vakitte yine başlamaya hazırlanıyor. Şu an için ise bir yıl içinde başardıklarının haklı gururunu yaşıyorlar.

Aşının geliştirilmesinin birinci basamaklarında kıymetli rol oynayan BioNTech İmmünomodülatörler Yöneticisi Alexander Muik’in söyledikleri ise hislerini anlatmak için kâfi: “Bu insanın ömründe bir kere kesimi olabileceği bir proje. Kaç kişi bir pandemiye karşı üretilen tahlilin bir modülü olduğunu söyleyebilir ki? Yalnızca birkaç kişi.”

Kaynak: Hürriyet