Deprem üzere travmatik bir olay, olaya şahit olan herkeste tıpkı etkiyi bırakır mı? Bu sorunun karşılığına geçmeden evvel gelin evvel travmatik olaydan kastettiğimiz şeyin ne olduğuna bakalım.
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabında DSM-5’e “Bireyin yaşamsal tehlike, yaralanma, cinsel akın üzere olaylara fiilen maruz kalması ya da bunların kıyısından dönmesi, bu cins olaylara tanıklık etmesi yahut bir yakının başına bu türlü bir olayın gelmesi travmatik yaşantılar olarak kabul edilmektedir.”
Travma durumunda olaylar tekrar oluyormuş üzere hissedilir.
Travma durumunda kişi aşırı uyarılmış hale girip aşırı endişe, çaresizlik, dehşet içerisinde hissedebilir ve içe çekilebilir. Bu durum, kişinin günlük yaşantısında kendsini gösterebileceği üzere kişi bunu duşta da görebilir. Olay tekrar yaşanıyormuş üzere hissedilebilir ve kişi bundan kaçınma uğraşı (irkilme, çok sonluluk, ağlama, çığlık atma gibi) içerisine girebilir.
Aşırı uyarılmış halin tersine şahısta genel bir uyuşma, hareketsizlik, dalgınlık, duygusal tepkisizlik ve kayıtsızlık halinin görüldüğü durumlar da olabilir. Daha ileri durumlarda ise kişi depersonalizasyon, derealizasyon ve dissosiyatif amnezi de geçirebilir.
Travmatik bir durumla karşılaşıldığında en az 2 gün boyunca üstteki reaksiyonlar görülüyorsa bunlar akut travma (Akut Gerilim Bozukluğu) tanısı açısından uzman tarafından kıymetlendirilir. Bireyin, Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) tanısı açısından kıymetlendirilmesi için ise en az 6 ay süre ile bu semptomların görülmesi gerekir.
Üstlenilmiş travma tek bir maruz kalma tecrübesi sonucunda oluşmaz.
Bu kavram McCann ve Pearlman tarafından 1990 yılında birinci kullanılmaya başlandığında daha çok görevleri gereği travma mağduru bireylerle çalışan profesyonellerde(sağlık vazifelileri, itfaiyeciler, polisler, avukatlar, toplumsal hizmet uzmanları, gazeteciler gibi) gözlenen bir durumu açıklamak için kullanılmıştı.
Yapısalcı Kendilik Gelişimi Kuramı’ndan temellerini alan üstlenilmiş travmada, kişinin bilişsel şemalarında ve inançlarında kalıcı değişiklik ortaya çıkar. Bununla demek istediğimiz bu travmayı yaşayan şahısların kimlik algılarında, dünya görüşlerinde, ruhsal ihtiyaç alanlarında, inançlarında ve bellek sistemlerinde değişikliğin olmasıdır. Bunun oluşması için de travma mağduru bireyle tek bir müsabaka yetmez kişinin buna tekraren kere maruz kalması gerekir. Bu halde üstlenilmiş travma birikimli olarak ortaya çıkar.
Şefkatin yorduğu insanlarda ortaya çıkabilir: İkincil travma.
Travma sonrası gerilim belirtilerinin özelliklerini gösteren ikincil travma ya da öbür ismiyle şefkat yorgunluğu; üstlenilmiş travma üzere, travma mağduru bireyle çalışan bireylerde gelişir. Ondan farkı ise travma mağduru bireyle yaşanan tek bir tecrübenin dahi kâfi olmasıdır. Belirtiler ansızın ortaya çıkabilir. Güzelleşme periyodu ile ilgili psikoloji biliminde farklı bilgiler bulunuyor. Araştırmaların bir kısmında güzelleşmenin kısa müddette olacağı belirtilirken ön test-son test çalışmalı başka araştırmalarda ise bu müddetin uzayabileceği bulunmuş.
Bu belirtilere dikkat edilmeli:
Görevli kişi acı çeken bir beşere yardım etmeye çalışırken kelam konusu travmalar kendisinde oluşabilir. Belirtileri travma mağduru bireyin semptomları ile tıpkı olur: uyku sorunları, dikkat dağınıklığı ve daima tetikte olma üzere uyarılma belirtileri ile yorgunluk, ıstırap, ümitsizlik, genel korku, toplumsal geri çekilme.
Daha çok genç ve tecrübesiz bireylerin ağır empati nedeniyle sonları denetim edemedikleri düşünülüyor.
Bu bahiste 2003 yılında araştırmalar yapan Collins ve Long bu durumun nedeninin mağdur bireye karşı hissedilen ağır sempati ve onunla kurulan aşırı özdeşim olduğunu düşünüyorlar. Bilhassa genç ve tecrübesiz olan vazifeliler, mesleklerinde karşılaştıkları sorunları nasıl çözmeleri gerektiği konusunda kâfi tecrübeye sahip olmayabilir. Bu şahıslar mağdurlarla çalıştıklarında kelam konusu kümeyle çok özdeşim kurduklarından ortalarına uygun hudutlar koymakta zorlanabiliyorlar.
Not: İkincil travma kavramı olaya dair imgelere, bireylere maruz kalan herkeste görülebilen durum için kullanırlırken, üstlenilmiş travma kavramı yalnızca vazifeleri gereği mağdur bireylerle çalışan profesyonellerde ortaya çıkan travmayı anlatmak için kullanılır.
-
Kaynaklar: Türk Psikologlar Derneği, Academia, EMDR Derneği, Ankara Üniversitesi
Kaynak: Webtekno